Door Bas Oude Ophuis
Onlangs schreef een groep van enkele honderden artsen en wetenschappers een brandbrief aan politiek Den Haag waarin gepleit wordt voor nieuwe leeftijdsnormen voor smartphones en sociale media. (1) De auteurs staan voor een verbod op smartphones tot de leeftijd van veertien jaar en een ondergrens van zestien jaar voor het gebruik van sociale media. Het initiatief volgt een wereldwijde trend. In bijvoorbeeld Australië bestaat er inmiddels een verbod op sociale media tot de leeftijd van zestien jaar. Ook in veel andere landen klinken vergelijkbare geluiden, overal gebaseerd op zorgelijke trends. Ook in Nederlands onderzoek is deze zorgelijke trend al jaren zichtbaar. In 2021 constateerden onderzoekers een explosieve stijging van het aantal jongeren dat zei “de gehele dag” via sociale media met anderen in contact te staan. Bijna 50% stond vrijwel voortdurend in contact met anderen op sociale media. Van de basisscholieren was bijna 33% van de kinderen een “intensieve gebruiker” van sociale media. (2) En die aantallen zijn sindsdien toegenomen. Momenteel is de schatting dat jongeren gemiddeld vijf tot zes uur per dag doorbrengen op sociale media. En dan hebben we het dus over een gemiddelde! Overal zijn er zorgen over het mentaal welbevinden van jongeren en zowel smartphones als sociale media in het bijzonder worden gezien als een belangrijke oorzaak. In mijn column over Generatie Angststoornis in de zomer van 2023 had ik reeds aandacht voor dit fenomeen aan de hand van het gelijknamige boek van de Amerikaanse psycholoog Jonathan Haidt. Zijn boek heeft enorm veel stof doen opwaaien en onlangs was hij te gast in de Ongelooflijke podcast waarin hij opnieuw zijn zorgen uitspreekt over smartphonegebruik. Vooral de nieuwe ontwikkelingen op het gebied van kunstmatige intelligentie zijn een extra reden voor grote voorzichtigheid. (3)
En zoals het de Ongelooflijke podcast betaamt bespreekt men nadrukkelijk over de rol van religie. En wat blijkt nu? Er komt naar voren dat religieuze kinderen en jongeren beter beschermd zijn tegen de gevaren van sociale media. Om deze stelling te staven gaat Haidt in op het begrip anomie. Het woord ‘anomie’ kent zijn oorsprong in het werk van de Franse filosoof en socioloog Émile Durkheim (1858 – 1917). Het komt voor het eerst voor in zijn boek Suicide uit 1897, waarin hij de oorzaken van zelfmoord uiteenzet. Bij anomie gaat het om een toestand van normloosheid. Een toestand waarbij het individu op zichzelf staat, los van normen en waarden, los van gemeenschap en solidariteit. Het betreft een individu dat verloren en gedesoriënteerd is, louter zichzelf in de spiegel aankijkt. Uit onderzoek is gebleken dat vooral tijdens de covid-pandemie anomie als thema prominent naar voren kwam in vragenlijsten (een verdubbeling t.o.v. vorige metingen), waarbij jongeren bijvoorbeeld noemen het tamelijk tot zeer eens te zijn met de stelling dat hun leven waardeloos is. Echter bij jongeren voor wie religie belangrijk is wordt niet een dergelijke stijging gezien. En dat geldt ook voor jongeren uit conservatieve gezinnen. Deze constatering nodigt uit tot een nadere beschouwing van de opvoedstijlen van hun ouders. Over het algemeen leggen deze gezinnen hun kinderen meer restricties op, aldus Haidt. Hen wordt uitgelegd dat er naast rechten ook plichten zijn. Zij groeien vaker op in verbondenheid, loyaal aan de eigen gemeenschap. En waar dit vroeger nog wel eens als een keurslijf werd ervaren, heeft het wel degelijk zijn waarde. In moderne gezinnen wordt tegenwoordig bovenal individuele vrijheid gepropageerd. Hier zijn conservatisme en religie besmette termen. Streng zijn is een vies woord, laat staan straffen. Ofschoon vrijheid blijheid zou moeten geven maakt het deze kinderen juist kwetsbaar.
Het lijkt er al met al op dat een religieuze en een conservatieve opvoeding beschermende elementen zijn tegen de gevaren van leegte en betekenisloosheid, waarbij deze jongeren (vooralsnog) beter de opkomst en de impact van de smartphone doorstaan. En daardoor ook minder kampen met mentale klachten. Dat vraagt om een zekere herwaardering van religie, evenals de behoudende mens. Een mens die niet automatisch denkt dat zijn voorouders idioten waren. Want juist in die geschiedenis bevinden zich een hoop ingrediënten voor een remedie tegen anomie.
1) https://nos.nl/artikel/2568745-artsen-adviseren-politiek-onder-de-14-jaar-geen-smartphone-meer
2) https://www.trimbos.nl/aanbod/webwinkel/af2022-hbsc-2021/
3) https://www.nporadio1.nl/podcasts/de-ongelooflijke-podcast/124291/247-hoe-smartphones-social-media-en-ai-ons-geestelijk-kapot-maken-met-jonathan-haidt
